文章基本信息

标题：Esej o wzniosłości
本地全文：下载
作者：John Baillie ; John Baillie
期刊名称：Studia z Historii Filozofii
印刷版ISSN：2083-1978
电子版ISSN：2391-775X
出版年度：2013
卷号：4
期号：4
页码：27-49
DOI：10.12775/szhf.2013.045
语种：English
出版社：Nicolaus Copernicus University Press
摘要：Wydany w 1747 roku przez Johna Baillie, bliżej nieznanego autora (wiemy, że zmarł w roku 1743 i że był z zawodu lekarzem1 ) krótki Esej o wzniosłości należy do kilku osiemnastowiecznych angielskich opracowań tej kategorii estetycznej. Już na początku tego stulecia, w roku 1711, o wzniosłości, określanej jeszcze mianem okazałości (greatness) pisał w cyklu esejów publikowanych na łamach „Spectatora” i zatytułowanych O przyjemnościach wyobraźni Joseph Addison. „Przez okazałość – czytamy w eseju datowanym na 22 czerwca – rozumiem nie tylko rozmiar jakiegoś pojedynczego przedmiotu, lecz wielkość całego widoku rozpatrywanego jako jedna kompletna całość. Takie właśnie są widoki otwartej szampańskiej krainy, ogromnej surowej pustyni, potężnych masywów górskich, wysokich skał i przepaści czy szeroko rozlanych wód, gdzie tym, co nas uderza, nie jest nowość czy piękno widoku, lecz pewien pierwotny rodzaj wspaniałości, przejawiającej się w wielu zdumiewających dziełach natury. Nasza wyobraźnia uwielbia być napełniana przedmiotami i chwytać każdą rzecz, która jest dla niej zbyt duża do ogarnięcia. Takie bezgraniczne widoki wprawiają nas w przyjemne zadziwienie, a postrzegając je odczuwamy w duszy wspaniały spokój i zdumienie.”2 Osiągnięciem tego błyskotliwego literata było z jednej strony wyraźne odróżnienie trzech wartości estetycznych – piękna, wzniosłości oraz nowości, a także wskazanie na rolę wyobraźni w doświadczeniu każdej z nich. Zainteresowanie tą tematyką miało w Anglii kilka źródeł, do których należy zaliczyć recepcję klasycznego dzieła Pseudo-Longinosa O górności, rodzący się w XVII wieku zachwyt dla piękna i majestatu natury, bujny rozwój osiemnastowiecznej estetyki brytyjskiej, a wreszcie silne oddziaływanie niezwykle popularnego w pierwszej połowie XVIII stulecia pisarstwa Shaftesbury’ego, autora wydanego w roku 1711 i 1713 zbioru Chracteristics of Men, Manners, Opinions, and Times. Pochodzący z połowy pierwszego wieku naszej ery traktat Pseudo-Longinosa, przełożony został z greki najpierw na łacinę (znaczące było zwłaszcza drugie wydanie łacińskie z 1632 roku dokonane przez Gerarda Longbaine’a), potem zaś na angielski przez Jamesa Halla z 1648 roku3 . W naturalny sposób dzieło to, którego tematem była wzniosłość stylu retorycznego, budziło zainteresowanie w epoce poszukującej nowych wzorców poetyckich (uwagi o wzniosłości odnajdujemy chociażby w pracach teoretycznych z zakresu poetyki pióra Johna Drydena, Johna Dennisa czy Josepha Trappa.